Blauwe bloemen: op zoek naar de kleur van de hemel in je tuin (1)

Tuinfilosoof Rob Leopold had een plan: “we gaan een boek over blauwe bloemen maken”. Hij pakte de telefoon en zorgde met zijn enthousiasme ervoor dat tuinvrienden, kwekers en liefhebbers de pen pakten om hun gevoelens voor blauwe bloemen op papier te zetten. De kleur blauw, echt blauw, de kleur van de lucht, bestaat eigenlijk nauwelijks in de bloemenwereld. Het zijn vaak meer lila- en paarstinten die we als blauw ervaren. Het boek is opgedragen aan Karl Foerster (1874-1970). Lees meer over hem in dit artikel.  Foerster schreef ook een boek over blauwe bloemen: Blauer Schatz der Gärten ( eerste versie 1940). Dit boek werd voorzien van schitterende, gedetailleerde aquarellen in kleur omdat het een plantencatalogus was. Ook de illustraties in Leopolds boek zijn prachtig, nauwelijks foto’s maar tekeningen en afbeeldingen van droogbloemen. Een voorbeeld:

Ik bestelde Leopolds boek tweedehands bij Bol.com. In tegenstelling tot de andere bestelde boeken kwam het niet aan. Toen ging de telefoon: “we hebben een pakketje gevonden naast de brievenbus op de grond, een boek. Het is voor u! Van wie heeft u het gekocht? Dan zorgen we dat het bij deze verkoper terug komt.” Die had me al laten weten dat ik het maar als vermist moest opgeven bij Bol, dan kreeg ik mijn geld terug. Dankzij de eerlijke vinders kwam het uiteindelijk toch bij mij. Alles heeft een betekenis, zou Rob Leopold hebben gezegd, het boek moest mij hoe dan ook bereiken. (Opmerkelijk, op dit moment is er een tweedehands aanbieder van het boek, die het boek ongelezen aanbiedt. Ik vraag me dan af, waarom?? Waarom ongelezen? Wat een gemiste kans.)

Deze foto bewijst dat er bloemen bestaan met de kleur van de hemel: nemophila (Bosliefje) veld in het Hitachi seasite Park Japan. Het plantje is heel goed te zaaien in je eigen tuin, kan ook in de  halfschaduw gebruikt worden. Ruim strooien, het bloemetje is maar klein. Ik  zaai Nemophila menziesi  ‘ baby blue eyes’.

In de negentiger jaren zijn er talloze, zeer interessante boeken geschreven, met heel veel informatie. Tuinpoëzie, liefdevolle verhalen over de ontwikkeling van de eigen tuin met een schat aan informatie. Ze zijn bij tweedehands boekwinkeltjes zowel op internet als in de winkelstraat te krijgen, opgestapeld in donkere hoekjes. Net als de dikke zadenlijst van Leopold, waarover ik eerder schreef, is dit een boek voor op je nachtkastje, om af en toe een stuk in te lezen. Het inspireerde mij afgelopen winter en ik keek met extra veel belangstelling naar wat er aan blauwe bloemen te vinden is. De behoorlijk azuur blauwe hortensia’s in mijn voortuin, verdienen nog meer blauw om zich heen. Maar dan wel met een spannend kleurenpalet gecombineerd. Een blauwe tuin, maar dan anno 2016.

Foto blauwe tuin Ton ter Linden in Ruinen, fotograaf Gert tabak

Meester van de blauwe tuin was Ton ter Linden. Zijn blauwe tuin in Ruinen, is eigenlijk nog steeds ongeëvenaard. Hoogoprijzend blauw van veelal eenjarigen. Wat een werk en er dan ook  nog voor zorgen dat de bloei van de border het najaar haalt.  De jaren 80 en 90, wellicht de gouden tuindecennia als we er na 50 jaar op terugkijken. Wat zegt Ter Linden in het boek van Leopold? “Met blauw is het begonnen”, en dan doelt hij niet op de blauwe borders! Na de aanleg van een rozenperk zit hij ontevreden te kijken naar het eindresultaat. Te stakerig, te kaal. Hij gaat op zoek naar blauwen bij de roze rozen, IJl groeiende bloemen, fijntjes, in het blauw, waar de rozen bovenuit kunnen dansen. Dit proces vormt uiteindelijk de basis van al zijn borders: weven, dansende  bloemen, feestjes.

Een blauwe border ontworpen door Piet Oudolf in 1993 opgenomen in het boek Blauwe bloemen  door iedereen te gebruiken.

Ook de tekst van Piet Oudolf is gezien in het licht van zijn huidige ontwerpen reuze interessant. Blauw bloeiende planten hadden zijn voorliefde. Maar iedere keer is hij teleurgesteld als hij de eindresultaten  ziet: teveel blauw! Ondanks dat de opdrachtgevende tuineigenaren wel tevreden zijn. Uiteindelijk verschuift hij van 70 naar 30% blauw in zijn ontwerpen. Hij zoekt het vooral in de paars/lilablauwe tinten. “Hemelsblauw, azuur is natuurlijk prachtig, maar er mánkeert niets aan, het is te maagdelijk, puur en klaar, en het mist algauw de spanning die ik als schorpioen nog altijd zoek!”, schrijft hij. Nu al voorziet hij zijn tekst van een gratis borderrecept. Anno 2016 raadt hij mensen aan hun favoriete stukje uit zijn ontwerpen te knippen. Dit stukje border past bij het plantenaanbod uit die tijd. Zijn kleurenpalet laat nu hele andere kleurschakeringen zien en ander plant gebruik. Ter Linden komt tot dezelfde conclusie als Oudolf: ook hij gebruikt de mauve tinten, lila’s en grijzen bij de blauwen. Als ook rood niet verboden is, biedt blauw ongekende mogelijkheden, zegt hij.

Een stil leven gebaseerd op blauwe hyacinten aangevuld met een paarstint  van violieren en grijzen.  Zijn blauwe druiven eigenlijk wel blauw? Foto en samenstelling  stilleven Liesbeth van den Boogaard

Toen ik de afgelopen maanden probeerde het blauw van mijn irissen vast te leggen, blauw wat naar paars neigt, kwam ik tot de conclusie dat fotograferen van blauw helemaal niet zo gemakkelijk is. Je ogen nemen het anders waren dan de lens. Zonder zonlicht komen de tinten beter over, merkte ik. Didier van Koekenberg schrijft in Blauwe Bloemen over zijn filmavonturen met Rob Leopold. Films over verfplanten, geneeskrachtige kruiden, bijen- en vlinderplanten, het behoud van de Hortus (om welke hortus het gaat, wordt niet vermeld) en de boerentuinen. Daarna kwamen bermen en het Thijssepark aan de beurt, Rob enthousiast blauwe bloemen aanwijzend, die met veel moeite maar meestal niet goed op film vastgelegd kunnen worden. Niet te filmen dus al dat blauw. Hij eindigt zijn verhaal met zijn ervaringen met de blauwe tuin van Ter Linden: “met zijn blauwe tuin heb ik de grootste moeite, en  al staat Rob mij hevig aan te vuren, soms roep ik overtuigd over mijn schouders: “Ton, jammer! Niet te filmen!”

Iris rectulata harmony na nachtvorst. Wekenlang genoot ik van deze schitterende blauwe kleur in februari.

In dit licht bezien, is het totale boek uitermate interessant. Tuincoryfeeën vertellen over hun passie voor blauwe bloemen, of zoals in het geval van Romka van der Kaa hun antipathie ertegen. Een lange lijst met veel bekende namen uit vervlogen jaren passeert de revue. Teksten van eeuwen terug, zelfs Shakespeare verschijnt op het toneel. Bijdragen van Karl Foerster en Ernst Pagels (1913-2007), beiden worden nu gezien als belangrijke personen binnen de ontwikkeling van de natuurlijke beplantingsstijl, die in Nederland bekend werd als de Dutch wave, waar wereldwijd Piet Oudolf het gezicht van is.

Een fijne kleur blauw! Het hemelsblauw van Camassia Leichtlinii. Bloeit in mei.

Ondertussen wordt er in het boek een groot scala aan blauwtinten uit de natuur geïntroduceerd, te gebruiken in je tuin. Sommige planten waren destijds heel gewoon, maar zijn nu veelal uit tuinen verdwenen of ouderwets te noemen. Het maartse viooltje, het blauw van hepatica nobilis, oftewel het leverbloempje, waar afgelopen winter in de tuinbladen opeens weer aandacht voor was. Het vergeet-me-nietje, wat zich zo mooi laat toepassen met bloeiende tulpen, behorend tot de echte azuurblauwen. Ze passeren allemaal de revue. Het is een kleine schatkist, gevuld met blauwe bloemen dit boek, nuchtere en soms ronduit poëtische overpeinzingen, bron van inspiratie ook voor 2016.

Wie een korenveld wil zien zoals dat ooit was, moet in de zomermaanden een bezoek brengen aan de heemtuin van Rucphen.

Het boek verscheen bijna 25 jaar geleden, verontrustend is de tekst van L.G.M. Hensels. Hij schrijft dat de kleur van blauwe bloemen voor bijen voedsel betekent. Het verdwijnen van korenbloemen uit het akkerland was al in 1993 desastreus te noemen. Dit geldt voornamelijk voor honingbijen schrijft hij, maar hij legt ook de nadruk op het feit dat de aandacht teveel naar de honingbij uitgaat en te weinig naar de wilde bijensoorten waaronder alle hommels en zeer gespecialiseerde bijen, zoals de klokjesbij bijvoorbeeld, de laatste maakt zeer selectief gebruik van een klein aantal bloemen, zoals Campanula soorten. Bloemen die uit de natuur verdwenen zijn, of zeldzaam. Dit is anno 2016 nauwelijks verbeterd, experts geven keer op keer aan dat ook nu de nadruk te veel ligt op de honingbij en er te weinig gekeken wordt naar wat wilde bijen nodig hebben om gered te worden. De tuinliefhebber maakt juist tijdens het tuinieren kennis met wilde soorten. Hommels kent bijna iedereen, frequente tuinbezoekers. En geen tomaten zonder hommels, want honingbijen kunnen geen tomatenplanten bestuiven. Plant blauwe bloemen schrijft hij, en je krijgt een tuin vol zoemers. Een mooi advies om dit bericht mee te eindigen.

(Lees binnenkort meer over blauwe bloemen op dit blog.)

Blauwe Bloemen (1993) is alleen tweedehands te koop, samengesteld door Rob Leopold en Rieteke Verel uitgegeven door uitgeverij Terra en ’t Widde Vool. Zeer lezenswaardig is ook dit artikel

Bloemenweides  zoals in Kyrgyzstan met zoveel blauw zien wij  in West-Europa nauwelijks nog. Brian Kabbes organiseert botanische reizen naar dit geweldige land voor botanisten en plantenliefhebbers.  Bron foto: Facebook Meneer Vermeertuinen, op reis met Brian Kabbes

Dit blogbericht kent enige vertraging, dit is te wijten aan het feit dat ik naast een frozen shoulder aan de linkerkant, sinds enige weken ook een frozen shoulder aan de rechterkant ontwikkel. Dit heeft tot stagnatie geleid. Ik schrijf mijn teksten inmiddels gesproken, en hoop jullie dan ook regelmatig van nieuwe te voorzien. Maar vleugellam voel ik me opnieuw in hoge mate, met je benen kun je niet tuinieren helaas. Maar gelukkig zal de BBC mij binnenkort weer voorzien van de mooie beelden uit Londen tijdens de Chelsea Flowershow. En volgend jaar beginnen de seizoenen opnieuw…